Artykuł Zdzisława Abramowicza “ĆWIERĆ WIEKU POLSKIEGO ŚWIĘTOSZOWA”

25_lat_small

ĆWIERĆ  WIEKU  POLSKIEGO  ŚWIĘTOSZOWA10151208_890403080985031_2553697911519289765_n

 

      Świętoszów do 1945 roku Neuhammer a. Ǫueis – to najbardziej na północ wysunięta miejscowość gminy Osiecznica, rozłożona na prawym brzegu Kwisy. Wieś przez całe stulecia związana była ze Śląskiem.

Najprawdopodobniej u schyłku XIV wieku założono tu kuźnicę, wytapiającą żelazo z rud darniowych. Surowiec ten występował obficie na zabagnionych terenach, leżących w sąsiedztwie rzeki. Co ciekawe – w  Świętoszowie aż do 1945 roku pracowała „Huta Dorota”,  pozyskująca szary metal z owej kopaliny.

Sama wieś powstała dopiero około 1550 roku. Nieco późniejsze, starsze o dwadzieścia pięć lat dokumenty wymieniają tylko sześć gospodarstw, jakie wtedy istniały w Świętoszowie.

W latach trzydziestych ubiegłego wieku sadybę dzielono na dwie części, nazywane Górną i Dolną Wsią. Pierwsza z wymienionych szczyciła się solidnymi domami, w przeważającej części wzniesionymi po roku 1913. Przypominały one zabudowę miejską, chętnie więc prezentowano je na dawnych pocztówkach.

Funkcjonowały tu dobrze wyposażone sklepy, zakłady rzemieślnicze i duża fabryka papieru. Na miejscu pracowała pralnia i browar. Mieszkańcy i przyjezdni goście korzystali ze świętoszowskich restauracji, a „żelazne okno na świat” stanowiła przebiegająca linia kolejowa. Przy niej wybudowano malowniczy, duży dworzec, posiadający poczekalnię, kasy biletowe i własny punkt gastronomiczny.

Lawinowe zmiany we wsi i jej okolicy rozpoczęły się przy końcu wieku dziewiętnastego. Było to przede wszystkim następstwem wcielania w życie militarystycznych planów ówczesnych niemieckich wojskowych.

W 1898 roku w borach, należących do hrabiów von Dohna, rozciągających się na wschód od Kwisy – wysocy przedstawiciele armii i państwa pruskiego po negocjacjach z właścicielami owych puszczańskich ostępów wykupili teren, przeznaczony do utworzenia poligonu. Położone z dala od osiedli ludzkich przepastne bory zapewniały doskonałe warunki do przygotowania, a następnie systematycznej rozbudowy nowoczesnego zaplecza szkoleniowego.

Nieregularny kształtem poligon zajmował spory szmat ziemi, w jego granicach znalazły się także dwie niewielkie wsie. Szybką likwidację pierwszej z nich, noszącej nazwę Koberbrunn, przesądziła jej lokalizacja w samym centrum obszaru ćwiczebnego.

W związku z wojskowymi planami państwo pruskie wykupiło wieś w roku 1895, a wszyscy mieszkańcu Koberbrunn zostali wysiedleni do 1 listopada  1900 roku. W opuszczonych budynkach przez kilka następnych lat bytowali robotnicy, obsługujący poligon.

Ważny status dóbr państwowych świętoszowski obszar ćwiczebny uzyskał w roku 1905. Jego powierzchnia wynosiła wtedy nieco ponad pięć tysięcy hektarów. Od początku istnienia poligonu cieszył się on jednak złą opinią wśród niemieckich żołnierzy.

W skład kompleksu wchodziły koszary artyleryjskie, piechoty i kadry oficerskiej. Stanowiły one odrębne części. W ostatniej z wymienionych w latach od 1898 do 1918 funkcjonowała komendantura obozu, kwatermistrzostwo, piekarnia, trzy kantyny, świetlica żołnierska oraz oficerska, a także budynki administracji i mieszkania urzędników.

Nad kompleksem górowała stojąca do dzisiaj masywna, wysoka wieża ciśnień. Opodal zabudowań koszarowych, po południowej ich stronie usytuowano szpital. Przy nim założono cmentarz.

Około roku 1935 uruchomiono we wsi fabrykę amunicji dymnej. Szybki, wewnętrzny transport żołnierzy i wszelakich materiałów umożliwiała rozbudowana sieć kolejki wąskotorowej. Jedną z kilku stacji zlokalizowano przy komendanturze garnizonu.

      Szczególny okres rozkwitu tego obiektu ćwiczebnego zapoczątkowało w 1933 roku przejęcie władzy w Niemczech przez nazistów. Wkrótce obszar poligonu powiększono do rozmiarów, plasujących go na czołowym miejscu wśród podobnych, służących szkoleniu wojskowemu placówek hitlerowskiej III Rzeszy.

      W 1934 roku w Świętoszowie stacjonowało około dwóch tysięcy czterystu żołnierzy, w 1936 roku – osiem tysięcy sześćset. W istocie garnizon mógł jednak pomieścić nawet dziesięć tysięcy żołnierzy. Po wybuchu drugiej wojny światowej i w trakcie jej trwania świętoszowski poligon należał do największych niemieckich obiektów militarnych, gdzie doskonalono wojska lądowe, a także siły powietrzne.

Duży fragment wielkiego, częściowo zalesionego wojskowego placu ćwiczebnego dawnego Neuhammer w okresie obydwu dwudziestowiecznych, światowych wojen wykorzystano pod budowę obozów jenieckich. Panowały w nich nieludzkie warunki, w których egzystowali szybko zapadający na zdrowiu, pojmani nieszczęśnicy.

Z wycieńczenia i chorób w świętoszowskich obozach zmarło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy różnych narodowości. W lagrze w skandalicznych warunkach więzieni byli także Powstańcy Śląscy.

————–

14 lutego pod ciosami Armii Czerwonej wojska niemieckie i ich sojusznicy opuścili teren Świętoszowa.

Od 1945 roku do lipca 1992 roku w Świętoszowie niepodzielnie panowali Rosjanie, stacjonowały tu wojska sowieckie. Miejscowość była zamknięta i praktycznie nie istniała na mapach administracyjnych gminy. W części cywilno-wojskowej mieszkało około dwunastu tysięcy osób, głównie żołnierzy z 20. Zwienogrodzkiej Dywizji Pancernej – oraz ich rodziny.

Ludowe Wojsko Polskie mogło korzystać z obiektu dopiero od momentu powstania Układu Warszawskiego w 1955 roku – we wspólnych ćwiczeniach z pozostałymi wojskami państw Układu, między innymi w ćwiczeniach „Tarcza” .

Konsekwencją epokowych zmian politycznych w naszym kraju było podpisanie w roku 1992 traktatu regulującego wycofanie wojsk rosyjskich z Polski i rozpoczęcie od 5 maja przejmowania świętoszowskiego kompleksu przez stronę polską.

18 maja 1992 roku został sporządzony protokół przekazania nieruchomości, który obejmował garnizon Świętoszów, znajdujący się na terenie miasteczka wojskowego nr 201 – to jest koszary pułku dział samobieżnych.

Dokument napisano w języku polskim i rosyjskim, a parafowali go dowódca garnizonu generał major Juszkiewicz, wojewoda jeleniogórski Jerzy Nalichowski i  dowódca 11 Dywizji Wojska Polskiego pułkownik A. Bortnowski.  Na placu garnizonowym w obecności dowódcy Północnej Grupy Wojsk byłego ZSRR oraz Dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego miał miejsce akt przejęcia całego kompleksu.

20 lipca 1992 roku ostatni żołnierze rosyjscy opuścili Świętoszów. Po czterdziestu siedem latach miejscowość ta powróciła na mapy, a pododdziały 29 Pułku Zmechanizowanego oficjalnie przejęły obiekty koszarowe. Opuszczając garnizon Rosjanie wywieźli stąd wszelką dokumentację techniczną oraz historyczną. Puste, i tylko symbolicznie początkowo chronione zabudowania koszarowe zostały w ogromnej części  zniszczone i splądrowane przez szabrowników.

Trzeba było to wszystko przywrócić normalnemu życia – i tak się stało !

27 maja 2017 roku w Świętoszowie odbędą się uroczystości, związane z upamiętnieniem 25 – lecia funkcjonowania tej – obecnie w pełni polskiej – miejscowości.